- PANGNGALAN (Noun)
Mga Uring Pansemantika
- Pantangi (Proper Noun)– partikular ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook o pangyayari.
Hal. Miguel, Clarissa, Bb. Luz De Guzman
Tagpi, Muning, Brownie, Spotty
Magasing Panorama, Mongol 2
Talon ng Maria Cristina, Ilog Pasig
Paligsahang Bb. Universe ng Taong 1975
- Pambalana (Common Noun)– tumutukoy sa pangkahalatang-diwa.
Hal. bata, lalaki, babae, lolo, abogado
aso, pusa, insekto
lapis, kotse, relo, radio
ilog, lungsod, kabundukan
sayawan, gulo, banggaan
- Tahas (Concrete) – ang pangngalan kung tumutukoy sa bagay na material.
Hal. tao, hayop, puno, gamut, pagkain
- Basal (Abstract) – ang tinutukoy ay hindi material kundi diwa at kaisipan.
Dalawang uri ng tahas: Di-palanasak at palansak.
Palansak (Mass Noun) – tumutukoy sa pangkat ng iisang uri ng tao o bagay.
Hal. Buwig, kumpol, hukbo, lahi, tumpok, tangkal
Di-palansak – tumutukoy lamang sa mga bagay na isinasaalang-alang nang isa-isa.
Hal. Saging, bulaklak, sundalo, tao, kamatis, manok
Mga Uring Pangkayarian
- Payak – ang pangngalan kung ito ay isang salitang-ugat lamang.
Hal. asin, bunga, balak, diwa
- Maylapi o Hinango – kung binubuo ng salitang-ugat at panlaping makangalan.
Hal. kaklase, kabuhayan, pagbasa, dinuguan
- Inuulit – ang pangngalan kung ang kabuuan nito o ang bahagi nito ay inuulit.
Dalawang uri ng Inuulit: Pag-uulit na di-ganap o pag-uuli na parsyal at ang pag-uulit na ganap.
Pag-uulit na di-ganap o pag-uulit na parsyal – ay yaong bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit.
Hal. bali-balita, Sali-salita, tagu-tagumpay
pagtuturo, pagpaplano
Pag-uulit na ganap – pag-uulit sa buong pangngalan
Hal. kuru-kuro, bayan-bayan, sabi-sabi
- Tambalan – ay binubuo ng dalawang magkaibang salitang pinag-iisa.
Ang kayarian ay tumutukoy sa anyo ng salita at iba pang yunit ng wika.
Ang anumang salitang maaaring isunod sa ang/si, ng/ni, sa/kay, at mga anyong maramihan ng mga ito, ay isang pangngalan o dili kaya ay isang salitang gumaganap ng tungkulin ng pangngalan.
Hal.
- Nakatapos sa pagdodoktor ang anak na matiyaga.
- Ang tagumpay ng anak ay tagumpay rin ng mga magulang.
- Hindi matatapatan ng salapi ang pagtingin ng magulang sa anak.
Ang anyong maramihan ng ang/si ay ang mga/sina; ang maramihan ng ng/ni ay ng mga/nina; at ang maramihan ng sa/kay ay sa mga/kina.
Hal. ang mga anak, ng mga anak, sa mga anak, nina Maria, kina Maria, sina Maria
Mga Kakanyahan ng Pangngalan
- Kausapan o Panauhan ng Pangngalan – ang nagsasabi kung ang pangngalan ay tumutukoy sa taong nagsasalita, taong kumakausap, o taong pinag-uusapan.
Halimbawa :
Ako si Don Diego.
Ikaw si Don Diego.
Siya si Don Diego
- Kailanan ng Pangngalan – nalalaman natin kung ang pangngalan ay tumutukoy sa isa, dalawa o higit pang tao, hayop, bagay, pook, o pangyayari. Ito ay maaaring isahan, dalawahan, maramihan o lansakan.
Halimbawa:
Isahan : kapatid
Dalawahan : kambal
Lansakan : kawan
- Kasarian ng Pangngalan – pangngalang may sekso at walang sekso.
Pag-uuri ng Pangngalan Ayon sa Kasarian
v Mga Pangngalang may Kasarian
Tiyak na Kasarian
Panlalaki
Pambabae
Di-tiyak na Kasarian
v Mga Pangngalang Walang Kasarian
Halimbawa:
Mga Pangngalang Tiyak na Panlalaki
Mario kuya
Ginoong Ramos tandang
Don Jose ninong
Mga Pangngalang Tiyak na Pambabae
Maria Ana ate
Gng. Ramos ninang dumalaga Donya Perez
Mga Pangngalang Di-Tiyak ang Kasarian
Estudyante manok kapatid guro
manananggol kalabaw
Mga Pangngalang Walang Kasarian
Bibliya diwa
Bulking Mayon aklat
Maynila laro
- Kaukulan ng Pangngalan – ang tawag sa kakanyahan ng pangngalang nagpapakita ng gamit nito sa pangungusap.
Dalawang Uri ng Kaukulan ng Pangngalan
- Kaukulang Palagyo – kung ginagamit itong simuno, pamuno sa simuno, pangngalang patawag, kaganapang pansimuno, o pamuno sa kaganapang pansimuno.
Simuno gamit ang pangngalan
Si Rizal ay Dakilang Malayo
Pamuno sa Simuno ang gamit ng pangngalan
Si Rizal, ang bayani, ay Dakilang Malayo.
Pangngalang patawag ang gamit ng pangngalan
Carisa, alagaan mo si Choy.
Kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan
Si Mabini ay Dakilang Lumpo.
Pamuno sa kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan
Ang dalagang iyon ay si Alice, ang pinsan ko.
- Kaukulang Palayon – ang pangngalan kung ginagamit na layon ng pandiwa o layon ng pang-ukol o kung pamuno sa alinman sa dalawa.
Layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan
Ang masipag na ama ay nagsisinop ng kanilang bakuran
Layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan
Ibigay mo kay Cesar ang para kay Cesar, at sa Diyos ang para sa Diyos.
Pamuno sa layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan
Ang mga Hapon ay umaangkat sa Pilipinas ng mangga, isang ipinagmamalaking bungang-kahoy natin.
Pamuno sa layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan
Igalang mo ang ukol sa relihyon, ang tagapag-ugnay natin sa ating Panginoon.
2 PANGHALIP (PRONOUN)
Pananaw na Pansemantika : ang panghalip ay salita o katagang panghalili sa ngalan.
Pananaw na Istruktural : and panghalip ay maikilala dahil sa impleksyon o pagbabagong- anyo.
Uri ng Panghalip
- Mga Panghalip na Panao – ay panghalili sa ngalan ng tao.
Panauhan |
Anyong ang (palagyo) |
Anyong ng (paukol) |
Anyong sa (paari) |
Isahan |
Una |
Ako |
Ko |
Akin |
Ikalawa |
Ikaw, ka |
Mo |
Iyo |
Ikatlo |
Siya |
Niya |
kanya |
Dalawahan |
Una |
*(kata)
Kita, tayo |
*(nita)
Natin |
*(kanita)
Atin |
Ikalawa |
Kayo |
Ninyo |
Inyo |
Ikatlo |
Sila |
Nila |
Kanila |
Maramihan |
Una |
Kami |
Naming |
Amin |
Ikalawa |
Kayo |
Ninyo |
Inyo |
Ikatlo |
Sila |
Nila |
Kanila |
- Mga Panghalip na Pamatlig – humahalili sa sa ngalan ng tao, bagay, atb. na itinuturo o inihihimaton.
I. Pronominal
Anyong ang (Paturol)
*ire (ibang anyo : yari)
ito
iyan (ibang anyo : yaan)
iyon (ibang anyo :yaon)
Anyong ng (Paari)
*nire (ibang anyo :niyari)
nito
niyan
noon (ibang anyo: niyon, niyaon)
Anyong sa (Paukol)
*dine
dito
diyan
doon
II. Panawag-pansin o Pahimaton
1. *(h) ere
2. (h) eto
3. (h) ayan
4. (h) ayun
III. Patulad
*ganire
ganito
ganyan
ganoon (ibang anyo: gayon)
IV. Palunan
*narini (ibang anyo : nandini)
narito (ibang anyo : nandito)
nariyan (ibang anyo : nandiyan)
naroon (ibang anyo : nandoon)
- Panghalip na Panaklaw – sumasaklaw sa kaisahan, dami, o kalahatan ng tinutukoy.
Halimbawa:
isa anuman magkanuman
iba alinman kuwan
balana sinuman
lahat ilanman
tanan kailanman
madla saanman
pawa gaanuman
- Panghalip na Pananong – yaong mga panghalili sa ngalan ng tao, bagay, atb. na ginagamit sa pagtatanong.
Halimbawa:
Isahan Maramihan
sino sinu-sino
ano anu-ano
alin alin-alin
kanino kani-kanino
ilan ilan-ilan
- PANDIWA (VERB)
Pansemantika : ang pandiwa ay salitang nagpapakilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga salita
Istruktural : ang pandiwa ay nakikilala sa impleksyon nito sa iba’t ibang aspekto ayon sa uri ng kilos na isinasaad nito.
Kayarian ng Pandiwa
Ang pandiwa sa Filipino ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama ng isang salitang-ugat at ng isa o higit pang panlapi.
Kaganapan ng Pandiwa
Ang tawag sa bahagi ng panaguri na bumubuo o nagbibigay ng ganap na kahulugan sa pandiwa at magagawang paksa ng pangungusap kung babaguhin ang pokus ng pandiwa.
Pitong Uri ng Kaganapan ng Pandiwa
¢ kaganapang tagaganap
¢ kaganapang layon
¢ kaganapang tagatanggap
¢ kaganapang ganapan
¢ kaganapang kagamitan
¢ kaganapang sanhi
¢ kaganapang direksyunal
Mga Pokus ng Pandiwa
- Kaganapang Tagaganap – panaguring nasa pokus sa tagaganap ang pandiwa + paksa
Halimbawa :
- Kinain ng bata ang suman at manggang hinog. –
- Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.
(Ang bata ay kumain ng suman at manggang hinog.)
- Kaganapang Layon – panaguring nasa pokus sa layon ng pandiwa + paksa
Halimbawa :
- Kinain ng bata ang suman at manggang hinog. –
- Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.
(Ang suman at manggang hinog ay kinain ng bata.)
- Kaganapang Tagatanggap – panaguring nasa pokus sa tagatanggap ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
- Bumili ako ng ilaw na kapis para sa pinsan kong nagbalikbayan. –
- Ibinili ko ng ilaw na kapis ang pinsan kong nagbalikbayan.
(Ang pinsan kong nagbalikbayan ay ibinili ko ng ilaw na kapis.)
- Kaganapang Ganapan – panaguring nasa pokus sa kaganapan ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
- Nagtanim ng gulay sa bakuran an gaming katulong. –
- Pinagtamnan ng gulay ng aming katulong ang bakuran.
(Ang bakuran ay pinagtamnan ng gulay ng aming katulong.)
- Kaganapang Kagamitan – panaguring nasa pokus sa kagamitan ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
- Pinunsan ko ang mga kasangkapan (sa pamamagitan) ng basahang malinis. –
- Ipinampunas ko ng mga kasangkapan ang basahang alinis.
(Ang basahang malinis ay ipinampunas ko ng mga kasangkapan.)
- Kaganapang Sanhi – panaguring nasa pokus sa sanhi ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
- Nagkasakit siya dahil sa labis na paghithit ng opyo. –
- Ipinagkasakit niya ang labis na paghithit ng opyo.
(Ang labis na paghithit ng opyo ay ipinagkasakit niya.)
- Kaganapang Direksyon – panaguring nasa pokus sa direksyon ang pandiwa + paksa
Halimbawa:
- Ipinasyal ko sa Tagaytay ang mga panauhin kong kabilang sa Peace Corps. –
- Pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps ang Tagaytay.
(Ang Tagaytay ay pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps.)
Mga Aspekto ng Pandiwa
Ang aspekto ay katangian ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa nagaganap ang kilos at kung nasimulan na o natapos nang ganapin o ipinagpapatuloy pa ang pagganap.
Salitang-ugat |
Aspektong
Perpektibo |
Aspektong
Imperpektibo |
Aspektong
Kontemplatibo |
mahal |
minahal |
minamahal |
mamahalin |
asa |
umasa |
umaasa |
aasa |
aral |
nag-aral |
nag-aaral |
mag-aaral |
“nag-“, “um-“, “-in-“, “-nan”, “ni-“,
“-an”, at “na-“ |
- Aspektong Perpektibo o Pangnagdaan – naglalarawan sa kilos o galaw na ginawa na o katatapos pa lamang. Ito ay kadalasang nabubuo sa pamamamagitan ng mga panlaping.
Halimbawa: nag-inum, nag-aral, uminum, itinanan, nilamon, nakitaan, nakita
- Aspektong Imperpektibo o Pangkasalukuyan – naglalarawan sa kilos o galaw na kasalukuyang ginagawa. Nabubuo ang pandiwang ito sa pamamagitan ng pag-uulit sa unang pantig sa salitang-ugat at pagdaragdag ng panlaping katulad ng sa Apektong Perpektibo.
“nag-“, “um-“, “-in-“, “-nan”, “ni-“,
“-an”, at “na-“ |
Halimbawa:
naglalaba (nag-la-laba), umiinom (um-i-inom)
minamahal (ma-in-mahal), nilalamon (ni-la-lamon)
nakikita (na-ki-kita), nakikitaan (na-ki-kita-an)
- Aspektong Kontemplatibo o Panghinaharap – naglalarawan sa kilos o galaw na gagawin pa lamang. Ito ay kadalasang nabubuo sa pamamagitan ng pag-uulit lamang ng unang pantig ng salitang-ugat o pagdaragdag ng unlaping: “mag-” , “ipag-“, “maka-“, “naka-“. Maaaring ding gamitin ng sabay.
Halimbawa: gagawa (ga-gawa), maglalaba (mag-la-laba)
Di-Karaniwang Pandiwa
- Maykaltas – di-karaniwan ang pandiwa kung ang salita ay nawawalan ng titig o pantig.
Salitang-ugat |
Panlapi |
Karaniwang
Ayos ng Pandiwa |
Di-Karaniwang Ayos ng Pandiwa |
buhos |
-an |
buhusan |
busan |
higit |
ma- / -an |
mahigitan |
mahigtan |
lagay |
-an |
lagayan |
lagyan |
takip |
-an |
takipan |
takpan |
- Maylipat – karaniwang ang pandiwa kung ang isa o dalawang titik ng salita ay naililipat, at may ilang titik o pantig na nawawala.
Salitang-ugat |
Panlapi |
Karaniwang
Ayos ng Pandiwa |
Di-Karaniwang Ayos ng Pandiwa |
tanim |
-an |
taniman |
tamnan |
atip |
-an |
atipan |
aptan |
silid |
-an |
silidan |
sidlan |
- Maypalit – napapalitan ang isa o dalawang titik ng pandiwa kaya ito ay nagiging di-karaniwan.
Salitang-ugat |
Panlapi |
Karaniwang
Ayos ng Pandiwa |
Di-Karaniwang Ayos ng Pandiwa |
dinig |
ma- |
madinig |
marinig |
dugtong |
ka- |
kadugtong |
karugtong |
halik |
-an |
halikan |
hagkan |
bayad |
-an |
bayadan |
bayaran |
- Maysudlong – di-karaniwan ang pandiwa kung ang karaniwang anyo nito ay nadaragdagan ng isa o dalawang titik o kung ang pandiwa ay may dalawang hulapi.
Salitang-ugat |
Panlapi |
Karaniwang
Ayos ng Pandiwa |
Di-Karaniwang Ayos ng Pandiwa |
antabay |
-an |
antabayan |
antabayanan |
kuha |
-in |
kuhain |
kuhanin |
mata |
-in |
matain |
matahin |
buti |
pag- / -an |
pagbutian |
pagbutihan |
Pokus ng Pandiwa
Pokus – relasyong semantika ng pandiwa at simuno
- Pokus sa Tagaganap-ang pandiwa ay nakapokus sa tagaganap kung ang simuno ng pangungusap ang tagagawa ng kilos.
Halimbawa:
Nakapag-aral si Marvino kahapon.
(pandiwa) (simuno-tagaganap)
Si Marvino ay nakapag-aral kahapon.
(simuno-tagaganap) (pandiwa)
- Pokus sa Layon-ang pandiwa ay nakapokus sa layon kung ang layon ng pangungusap ang simuno.
Halimbawa:
Bantayan mo ang sinaing at baka masunog.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-layon)
Ang sinaing ay bantayan mo at baka masunog.
(simuno-layon) (pandiwa) (tagaganap)
- Pokus sa Ganapan-kung ang simuno ay nasa ganapang kilos, nakapokus sa ganapan ang pandiwa.
Halimbawa:
Pinintahan niya ng berde ang mga tulay.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-ganapan)
Ang mga tulay ay pinintahan niya ng berde.
(simuno-ganapan) (pandiwa) (tagaganap)
- Pokus sa Tagatanggap-nakapokus sa tagatanggap ang pandiwa kung ang simuno ang tagatanggap ng kilos.
Halimbawa:
Ikuha mo si TinTin ng bagong damit.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-tagatanggap)
Si TinTin ay ikuha mo ng bagong damit.
(simuno-tagatanggap)(pandiwa) (tagaganap)
- Pokus sa Gamit-nakapokus sa gamit ang pandiwa kung ang simuno ay ang kasangkapan o bagay na ginamit sa pangungusap.
Halimbawa:
Ipangguhit mo ang lapis sa papel.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-gamit)
Ang lapis ang ipangguhit mo sa papel.
(simuno-gamit) (pandiwa) (tagaganap)
- Pokus sa Sanhi-sa sanhi ang pokus ng pandiwa kung ang simuno ay nagpapahayag ng dahilan ng kilos.
Halimbawa:
Ikinatuwa ni Czarina ang biro ni Zeus.
(VERB)(tagatanggap)(simuno-sanhi)(tagaganap)
Ang biro ni Zeus ay Ikinatuwa ni Czarina.
(simuno-sanhi) (tagaganap) (VERB) (tagatanggap)
- Pokus sa Direksyon-kung ang simuno ay nagsasaad ng direksyon ng kilos, nasa pokus sa direksyon ang pandiwa.
Halimbawa:
Pinuntahan ko ang Boracay noong isang linggo.
(VERB) (tagaganap) (simuno-direksyon)
Ang Boracay ang pinuntahan ko noong isang linggo.
(simuno-direksyon) (VERB) (tagaganap)
4. PANG-URI (ADJECTIVE)
Gamit ng Pang-uri
- Panuring Pangngalan
Mararangal na tao ang pinagpapala.
Panuring Panghalip
Kayong masigasig ay tiyak na magtatagumpay.
- Pang-uring Ginagamit Bilang Pangngalan
Ang mapagtimpi ay malayo sa gulo.
- Pang-uring Kaganapang Pansimuno
Mga madasalin ang mga Pilipino.
Kayarian ng Pang-uri
- Payak– kung binubuo ng likas na salita lamang o salitang walang lapi.
Halimbawa :
Maiinit ang ulo ng taong gutom.
Huwag kang makipagtalo sa sinumang galit.
- Maylapi – kung binubuo ng salitang-ugat na may panlapi.
Halimbawa :
kalahi kayganda
mataas makatao
malahininga
- Tambalan – kung binubuo ng dalawang salitang pinag-iisa.
Halimbawa :
Karaniwang Kahulugan
taus-puso biglang-yaman
bayad-utang hilis-kalamay
Patalinghagang Kahulugan
kalatog-pinggan ngising-buwaya
bulang-gugo kapit-tuko
Kailanan ng Pang-uri
May tatlong kailanan ang mga pang-uri : isahan, dalawahan, at maramihan.
Halimbawa:
Kalahi ko siya. (Isahan)
Magkalahi kaming dalawa.(Dalawahan)
Magkakalahi tayong lahat. (Maramihan)
Kaantasan ng Kasidhian ng Pang-uri
Iba’t ibang Antas ng Kasidhian ang Pang-uri
- Lantay – naglalarawan ng isang pangngalan o panghalip na walang pinaghambingan.
Halimbawa: Kabigha-bighani ang pook na ito.
- Pahambing – nagtutulad sa dalawa o higit pang pangngalan o panghalip.
2 Uri ng Paghahambing
- Paghahambing na magkatulad- ginagamit ito kung ang dalawang pinaghahambing aymay patas na katangian. Ginagamitan ito ng mga panlapingkasing, sing, magsing, magkasing o kaya ay ng mga salitanggaya, tulad, paris, kapwa at pareho.
Halimbawa: Magkakasingganda ang mga bulaklak sa hardin.
- Paghahambing na di-magkatulad – ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay maymagkaibang katangian. May dalawa itong uri:
a. Pasahol – kung ang hinahambing ay mas maliit, gumagamit ito ng mga salitang tulang ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-lubha o di-gasino.
Halimbawa: Di-gaanong magaganda ang mga moske sa Taguig kaysa sa mga makikita sa Zamboanga.
b. Palamang – kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa pinaghahambingan,gumagamit ito ng mga salitanghigit, labis at di-hamak.
Halimbawa: Lalong kahali-halina ang mga bulaklak dito kaysa sa nakita ko sa Parke.
- Pasukdol – ay katangiang namumukod o nangingibabaw sa lahat ng pinaghambingan.
Halimbawa: Ang ganda-ganda ng Palawan.
Walang kaparis sa ganda si Glenda.
Pang-uring Pamilang
– mga salitang naglalarawan sa pangngalan o panghalip sa pamamagitan ng mga numero.
Uri ng Pamilang
- Patakaran o Kardinal– ginagamit sa karaniwang paraan ng pagbibilang ng pangngalan o panghalip.
Halimbawa: isa, dalawa, tatlo
- Panunuran o Ordinal– ginagamit sa pagpapahayag ng pagkasunud-sunod ng mga pangngalan o panghalip. Gumagamit ito ng mga panlaping pang- at ika-.
Halimbawa: pang-una, pangalawa, pangatlo, una, ikalawa, ikatlo
- Pamahagi– ginagamit sa pagpapahayag ng pagkakabaha-bahagi o pagkakahati sa kabuuan ng isang bagay. Gumagamit dito ng mga panlaping ika- at ka-.
Halimbawa: ikatlong bahagi, ikaapat na bahagi, katlo (1/3), kapat (1/4)
- Palansak– ginagamit sa pagsasaad ng mga bukod na pagsasama-sama ng mga pangngalan o panghalip.
Halimbawa: aanim, anim-anim, tig-anim, animan, dadalawa, dala-dalawa, tigdadalawa, dalawahan
- Pahalaga– ginagamit sa pagbibigay ng halaga ng isang bagay. Gumagamit dito ng mga panlaping ma- attig-.
– pera ang tinutukoy.
Hal: Tiglilimampiso ang bili ko sa mga aklat na ito.
- Patakda/tiyak na bilang – inuulit ang unang pantig ng salitang bilang.
Hal. iisa,tatatlo, dadalawa, aapat
Si Teresa ay nag-iisang anak.
Sasampung piso ang natira sa kanya.
Mga Panlaping Makauri
- in, ma+ugat+in (madaling maging o madalas maging) – ma+ugat+on, ka+ugat+on
tabain – matabaon, katabaon
sakitin – masakiton, kasakiton
bugnotin – masaputon, kasaputon
dumihin – mabulingon, kabulingon
siponin – masip-onon, kasip-onon
matulogin – matuyugon, katuyogon
matampohin – malisoron, kalisoron
mainisin – masaputon, kasaputon
- ma+ugat (may taglay) – Asi: ka+ugat, ma+ugat
Pwede ring gamitin ang hulaping on o hon
ngunit hindi ito umaakma sa lahat ng salitang ugat. Paminsan-minsan di’y nagagamit ang hulaping an o han.
maganda – kaganda, maganda
mabaho – kabaho, mabaho, bahoan
mabato – kabato, mabato, batoon
mahalay – kauyag, mauyag, uyagon
madaya – karada, marada, radaon, radaan
Ang panlaping ka ay malimit na gamitin kung ang pang-uri ang nagsisilbing panag-uri (predicate) ng isangpangungusap. Halimbawa: Karada sida. Sida ay karada. (Madaya siya. Siya ay madaya.) Kung hindi, ma ang ginagamit. Halimbawa: Sida ay maradang kaidamo. (Siya ay madayang kalaro.) Sa on/hon o an/han naman, hindi mahalaga kung paano ginagamit ang pang-uri. Halimbawa: Radaon/Radaan sida. Sida ay radaong/radaang kaidamo.
Sa mga paghahambing, ang panlaping dapat gamitin ay ma. Halimbawa: mas madaya – mas marada, pinakmadaya -pinakamarada.
Maraming mga salita sa Pilipino na likas na mga pang-uri. Kung walang katumbas ang mga ito sa Asi na likas na pang-uri-rin, ang mga nabanggit na panlapi rin ang dapat gamitin. Halimbawa:
tahimik – kahipos, mahipos
tamad – katamar, matamar, tamaran
- maka+ugat (para sa) – Asi: maka+ugat
Halimbawa:
makatao – makatawo
maka-Diyos – maka-Dyos
- may / marami (hindi man panlapi, ito ay may katumbas na panlapi sa Asi) – Asi: ugat+on, ugat+hon
Halimbawa:
may / maraming galis – galison
may / maramimg kulangot – otngohon
may / maraming ipis – tabakongon
- medyo (bahagya, hindi man panlapi, ito ay may katumbas na panlapi sa Asi) – Asi: ma+ugat-ugat, maSu+ ugat
Halimbawa:
medyo maganda – maganda-ganda, maguganda
medyo pangit – mayain-yain, mayuyain
medyo malakas – makusog-kusog
Ang maSu+ugat ay maaring gamitin kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa katinig at kung ang unang pantig nito ay hindi katunog ng o o u. Ang S ang nagrerepresenta sa simulang katinig ng salitang-ugat.
- napaka+ugat, ugat+ugat, pang-uri+panh-uri (ubod ng) – Asi: pagka+ugat; pagkau+ugat, kau+ugat (kung angsalitang-ugat ay nagsisimula sa patinig maliban sa u o o); ka+ugat-ugat, pagka+ ugat-ugat (kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa patinig); pagkaSu+ugat, kaSu+ugat (kung nagsisimula naman sa katinig kung saan ang S ang nagrerepresenta sa unang titik nito)
Halimbawa:
napakaganda – pagkaganda, pagkaguganda, kaguganda
napakapangit – pakayain, pagkayuyain, kayuyain
napakagaling – pagkaayo, pagkauayo, kauayo, kaayo-ayo, pagkaayo-ayo
napakaasim – pagkaaslom, pagkauaslom, kauaslom, kaaslom-aslom, pagkaaslom-aslom
napakaliit – pagkaisot, pagkauisot, kauisot, kaisot-isot, pagkaisot-isot
napakahalay- pagkauyag, kauyag-uyag, pagkauyag-uyag
maputing-maputi, puting-puti – pagkaputi, kaputi-puti, pagkaputi-puti
Ang pagkau, kau, pagkaSu o kaSu ay mas mataas ang antas sa pagka.
- kasing+ ugat, magkasing+ ugat, magsing+ ugat, (magkapareho) – walang panlaping katumbas ito sa Asi at sa halip ay ginagamit ang salitang pareho o kapareho
Halimbawa:
kasingganda – kapareho’t ganda
magkasingganda, magsingganda – pareho’t ganda
- pinaka+pang-uri (nakahihigit sa lahat) – Asi: pinaka+pang-uri
Halimbawa:
pinakamataba – pinakamataba
pinakatahimik – pinakamahipos
- pang+ugat, ika+ugat (pamilang) – pang+ugat, ika+ugat
halimbawa:
pang-apat, ika-apat – pang-ap-at, ika-ap-at
pangsampu, ika-sampu – pangsampuyo, ika-sampuyo
5 PANG-ABAY (ADVERB)
Istruktural na kahulugan : ang pang-abay ay makikilala dahil kasama ito ng isang pandiwa, pang-uri o isa pang pang-abay na bumubuo ng parirala.
Pansemantikang kahulugan : ito ay nagbibigay- turing sa pandiwa, pang-uri o sa iba pang pang-abay.
Uri ng Pang-abay
- Pang-abay na Kataga o Ingklitik : mga katagang lagging suusunod sa unang salita ng kayariang kinabibilangan.
- ba daw/raw pala man
- kasi din/rin tuloy muna
- kaya naman nga pa
- na yata lamang/lang
Halimbawa :
- Nailigtas ba ang mga minerong nabarahan sa minahan?
- Alam pala ng kanyang nanay ang nangyaring sakuna.
- Kumain muna sila bago umalis.
- Alangan naman yata na sila pa ang lumapit sa atin.
- Pang-abay na salita o parirala
- Pamanahon – (Adverb of Time) nagsasaad kung kailan ginanap ang kilos.
nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang
Hal. Kailangan mo bang pumasok nang araw-araw?
Tuwing pasko ay nagtitipon silang mag-anak.
Umpisa bukas ay dito ka na manunuluyan.
kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandal, atb.
Hal. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino.
Ipagdiriwang ngayon n gating pangulo ang kanyang ika-40.
Araw-araw, tuwing umaga, taun-taon, atb.
Hal. Tuwing Mayo ay nagdaraos kami sa aming pook ng santakrusan.
Nag-eehersiyo siya tuwing umaga upang mapanitili ang kanyang kahulugan.
- Panlunan – (Adverb of Place) tumutukoy sa pook/lugar kung saan naganap ang kilos.
Sa – ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o panghalip.
kay/kina – ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pantanging ngalan ng tao.
Hal. 1. Maraming masasarap na ulam ang itininda sa kantina.
2 Nagpaluto ako kina Aling Myra at Luisa ng masarap na keyk para sa iyong kaarawan.
- Pamaraan – (Adverb of Manner) naglalarawan kung paano naganap, o magaganap ang kilos ng pandiwa. Ginagamitan ng panandang nang o na/-ng.
Halimbawa :
- Kinamayan niya ako nang mahigpit.
- Natulog siya nang patagilid.
- Bakit siya umalis na umiiyak?
- Pang-agam – pang-abay na nagsasaad ng walang katiyakan ng isang kilos.
Hal. Marahil, sigurong, tila, baka, wari, atb.
- Marami na marahil ang nakabalita tungkol sa desisyon ng Sandiganbayan.
- Tila patuloy na ang pag-unlad ng turismo sa Pilipinas.
- Waring natutupad din ang ating mga pangarap.
- Panang-ayon- (Adverb of Affirmation) pangabay na nagsasaad ng pangsangayon. Ito ay katumbas ng “affirmation” sa Ingles. Ang ilan sa ganiton pang-abay ay oo, opo, tunay, talaga, atb.
Halimbawa:
Opo, susundin ko po ang utos ninyo.
Tunay, na maganda siya.
- Pananggi – (Adverb of Disagreement/Negation) pang-abay na nagsasaad ng hindi pagsangayon tulad ng hindi/di at ayaw.
Halimbawa:
- Hindi pa lubusang nagagamot ang sakit na kanser.
- Ngunit marami na rin ang ayaw tumigil sa pagsisigarilyo.
- Panggaano o Pampanukat – nagsasaad ng dami, halaga o timbang
Halimbawa :
- Tumaba ako ng limang libra.
- Dinagdagan niya ang biniling lansones nang apat na guhit.
- Tumaagal ng limang oras ang operasyon niya.
- Pamitagan (Adverb of Respect)- nagsasaad ng pagrespeto
- Kailan po kayo uuwi?
Opo, aakyat a po ako.
- Panuring – nagsasaad ng pagsasalamat o pagtanaw ng utang na loob.
Hal. Maraming salamat at tinulungan mo ako.
- Pananong – pang-abay na ginagamit sa pagtanong
- Panunuran – Pagsusunud-sunod ng mga salita, hanay o kalagayan.
Hal. Kahuli-hulihang tinawag ng guro ang batang walang takda.
- Panulad – (Comparative Adverb) pang-abay na nagsasaad ng paghahambing
Hal. Di-hamak na masipag si Ana kaysa kay Trining.
- Kundisyunal – nagsasaad ng kundisyon pa
ay nagsasaad ng kundisyun para maganap ang kilos na isinasaad ng pandiwa. Mga sugnay o parirala na pinangungunahan ng kung, kapag, o pag at pagka-.
Hal. Luluwag ang ekonomiya ng bayan japag nakapagtatag ng maraming industriya ditto sa atin.
- Kusatibo – tawag sa pang-abay na nagsasaad ng dahilan sa pagganap sa kilos ng pandiwa. Binubuo ng parirala o sugnay na pinangungunahan ng dahil sa.
Hal. Nagkasakit si Vianning dahil sa pagpapabaya sa katawan.
- Benepaktibo – nagsasaad ng benepisyo para sa isang tao dahil sa pagganap sa kilos ng pandiwa o layunin ng kilos ng pandiwa.
Halimbawa :
o Mag-aroskaldo ka para sa maysakit.
o Magbili ka ng mga alaga mong manok para sa matrikula mo.
- Pangkaukulan– pinangungunahan ng tungkol, hinggil, o ukol.
Halimbawa :
o Nagplano kami tungkol sa gagawin nating pagdiriwang.
o Nagtapat siya sa ina hinggil sa kanilang pagiging magnobyo.
MGA PANG-UGNAY
Ang Pang-ugnay ay mga salitang nagpapakita ng relasyon ng dalawang yunit sa pangungusap, maaaring salita, dalawang parirala o ng dalawang sugnay.
6 PANGATNIG (CONJUNCTION)
Ang Pangatnig ay bahagi ng pananalita na nag-uugnay sa salita sa kapwa salita, o isang kaisipan sa kapwa kaisipan. Ito ay maaaring pantulong o pantuwang.
Mga Uri Ng Pangatnig
Pantuwang ang pangatnig kapag pinag-uugnay nito ang mga magkakasingkahulugan, magkakasinghalaga o magkakapantay na mga bagay o kaisipan.Ang mga pantuwang na pangatnig ay: at, saka, pati.
Halimbawa:
- Magtitirik ng kandila at magpapadasal si Ka Ebeng sa Araw ng mga Patay.
- Ang mga mamamayan pati na ang mga dayuhan ay pupulungin ng Pangulo.
- Dalhin mo bukas pagtungo natin sa talon ang timba, tabo saka ang mga labahin.
Pantulong naman ang pangatnig kung pinag-uugnay nito ang sugnay na di- makapagiisa sa malaya o makapag-iisa o punong sugnay. Nag-uugnay ng di-magkapantay na salita, parirala o sugnay: kung, kapag, upang, para, nang, sapagkat, dahil sa.
Halimbawa:
- Nag-trabaho siya ng mabuti, para makabili siya ng damit.
- Umasenso ang kanyang buhay, dahil sa kanyang pagsisikap
Pamukod – pamukod ito kung may pamimili, pagtatangi, pag-aalinlangan, pagtatangi sa isa o sa iba sa dalawa o mahigit pang bagay o kaisipan. tulad ng o, ni, man, maging at kaya.
Halimbawa:
¡ Ni sa pangarap ni sa panaginip ay hindi siya nagisip ng ganyon.
Paninsay o Pasalungat – kung sa tambalang pangungusap, ang ikalawa ay sumasalungat sa una, ang ginagamit ay: ngunit, bagaman, habang, kahit, datapwat, subalit.
Halimbawa:
¡ Sasalo raw siya kahit masama ang kanyang loob.
¡ Ang mamamayang pilipino, bagama’t hirap sa buhay, ay laging kamamasdan ng kasiyahan.
Ang subalit ay ginagamit lamang kung ang ngunit, at datapwat ay ginagamit na sa unahan ng pangungusap.
Matahimik pa rin ang Pilipinas ngunit hindi pa rin lubos makapaniwala ang mga taga-ibang bansa dahil sa maling nalalathalang balita, subalit patuloy pa rin silang dito ay dumaragsa.
Panubali – kung may pag-aalinlangan o pagbabakasakali, ang ginagamit ay: kung, pag, sana, baka, pagka, kapag, sakali.
-
- Lalong hihirap ang iyong buhay kung babayaan mong nakatiwangwang ang iyong lupa.
- Pinamihasa mo ang iyong anak sa karangyaan, baka magsisi ka pagdating ng araw.
Pananhi – mula sa salitang sanhi o dahilan. Ito ay ginagamit kung ang mga kadahilanan, ay inilalahad, kung nangangatwiran, kung tumutugon sa katanungang “bakit?”
– Ang mga salitang ginagamit ay: dahil, sapagkat, palibhasa, kasi, kundangan, atb.
- Sumama ang kanyang pakiramdam dahil sa nakain niyang hilaw na mangga.
- Lumayas ang anak niya kasi sobra niyang pinagmamalupitan.
Panlinaw– kung ang nasabi ay pinaliliwanagan pa, ang ginagamit ay: samakatuwid, kaya, gayunpaman, kung gayon, alalaon, sana, atbp.
Hal.
- Makahulugan at makabulahan ang kasaysayan, sa makatuwid, ang palasak nating kawikaan: “Ang hindi marunong lumingon sa pinangalingan ay hindi makararating sa paroroonan.” ay diwang bagay lamang.
Panulad– ito ay pariralang magkatugon na ginagamit sa pagtutulad.
- Kung ano ang itinanim, ay siya ring aanihin.
- Kung alin ang pinagkapili-pili, ay siya pang nakuha ng bungi.
Panapos – ginagamit ang pangatnig na ito kung nagpapahayag ng layon o pagbabadyang nalalapit na pagwawakas sa pagsasalita. Ito ay:upang, nang, sa wakas.
- Pahalagahan ang pangaral ng mga magulang nang hindi malihis ng patutunguhan.
- Ang Pilipinas, sa wakas, hindi pa man lubos na maunlad ay kababanaagan na ng mapangakong bukas.
7. PANG-ANGKOP (LIGATURE)
– ay ang salitang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan (na, ng, g).
May Tatlong Pang-angkop ang ginagamit sa pag-uugnay ng mga salita
- Pang-angkop na na – ginagamit kung ang salitang sinisundan ay nagtatapos sa katinig.
Halimbawa: Mataas na kahoy ang kanyang inakyat.
- Pang-angkop ng ng – ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa patinig.
Halimbawa: Masayang naglalaro ang mga bata.
Ang pang-angkop na –ng ay nag-uugnay rin sa mga salitang magkakasunod kung saan ang naunang salita ay nagtatapos sa katinig na n. Ngunit hindi ito isinusulat sa ganitong anyo. Ang titil na n sa hulihan ng salita ay kinaltas na lamang. Kaya ang angkop na –ng at hindi –g ang ginamit.
Hal. Luntian ng halaman – luntiang halaman
Maraming banging matatarik sa ating bansa.
- Pang-angkop na g – ginagamit kung ang salitang durogtungan ay nagtatapos sa titik na n.
Halimbawa: Isang masunuring bata si Nonoy.
8. PANG-UKOL (PREPOSITION)
v Pang-ukol ang tawag sa mga kataga o salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita sa pangungusap.
v Ito ay ginagamit upang matukoy kung sang lunan o kung anong bagay ang mula o tungo, ang kinaroroonan, ang pinangyarihan o kina-uukulan ng isang kilos, gawa, balak ari o layon. Ang mga ito ay laging may layon na maaaring isang pangngalan o isang panghalip.
Mga uri o mga karaniwang pang-ukol
sa/sa mga ng/ng mga ni/nina
kay/kina sa/kay labag sa
nang may tungkol sa/kay mula sa
hinggil sa/kay nang wala para sa/kay
laban sa/kay ayon sa/kay tungo sa
alinsunod sa/kay
Dalawang pangkat ng Pang-ukol
- Ginagamit na pangngalang pambalana: ukol sa, laban sa, hinggil sa, ayon sa, tungkol sa, para sa.
Halimbawa:
- Ukol sa mga Filipino ang paksa ng usapin.
- Laban sa manggagawa ang kanilang pinapanukala.
- Ang mga aklat na ito ay para sa mahihirap.
2. Ginagamit sa ngalan ng tanging tao – ang gawa, ari, layon, at kilos ay para lamang sa ngalan ng tao, tulad ng ukol kay, laban kay, para kay, tungkol kay, ayon kay, hinggil kay.
Halimbawa:
- Para kay Juan ang pagkaing ito.
- Hinggil kay Enrico ang kanilang problema.
- Ayon kay Rizal, ang pananaliksik ay nagdaragdag sa ating kaalaman.
- Ang napili naming paksa para sa dula ay tungkol kay Andres Bonifacio.
9. MGA PANANDA
– ay nagsisilbing tanda ng gamit ng pambalarila ng isang salita sa loob ng pangungusap o ayos ng mga bahagi ng pangungusap.
- Mga Pantukoy (Article/Detreminer)
– Ay katagang nangunguna sa pangngalan o panghalip na ginagamit na simuno o kagaganapang pansimuno o panag-uri o alinman sa dalawa.
Dalawang Uri ng Pantukoy
- Pantukoy na Pambalana – tumutukoy sa pangngalang pambalana ang, ang mga, mga
ang (isahan)
Halimbawa: Ang pinuno ay palaging naglilingkod sa kanyang mga nasasakupan.
ang mga (maramihan)
Halimbawa: Nagtulung-tulong ang mga mag-aaral sa paggawa ng collage.
mga (maramihan)
Halimbawa: ang pinuno ay tinulungan ng kanyang mga tagasunod.
- Pantukoy na Pantangi – tumutukoy sa pangngalang pantangi (tiyak na tao) si, sina, ni, nina, kay, kina
si (isahan)
Halimbawa: Si Gng. Arroyo ay nagsisikap upang mapabuti ang kalagayan nating mga Pilipino.
Sina (maramihan)
Halimbawa: nanguna sa paglilinis ng barangay sina G. at Gng. Dela Cruz.
Ni (isahan)
Halimbawa: Napagalitan ni Coach Dimagiba ang mga manlalaro dahil hindi sila dumating sa oras.
Nina (maramihan)
Halimbawa: hindi ininatuwa ng guro ang pag-aaway nina Anton at Luis.
Kay (isahan)
Halimbawa: Ibinahagi ni Sofia ang kanyang keyk kay Sam.
Kina (maramihan)
Halimbawa: Nakipagkasundo na si Lukas kina Juan at Pedro.
CREDITS NOT MINE 🙂